Nilgün KAYA- Taylan KÖKEN
Balıkesir’de, 4 büyük kazı alanında gerçekleştirilen çalışmaların mevcut durumlarının ve hedeflerinin konuşulduğu ‘Balıkesir Arkeoloji Buluşmaları’nda, arkeolojik çalışmaların daha iyi noktalara getirilmesi ve kazı ekiplerinin yaşadığı sorunlar, antik kentlerin turizme kazandırılması fikrinin gölgesinde kaldı.
Açılışın yapıldığı ilk gün, antik kentlerin görüntülerinin yer aldığı tanıtım filminin izletilmesinin ardından; Balıkesir Valisi Hasan Şıldak, Balıkesir Büyükşehir Belediye Başkanı Yücel Yılmaz ile Balıkesir İl Kültür ve Turizm Müdürü Mustafa Çaltı açılış konuşmalarını gerçekleştirdi.
ANTİK KENTLER TURİZME KAZANDIRILMALI
Yaptığı açılış konuşmasında devam eden kazılarla ilgili bilgiler veren İl Kültür ve Turizm Müdürü Mustafa Çaltı, tespiti yapılan 30 antik kentin bulunduğunu Balıkesir’de; Antandros, Kyzikos, Daskyleion, Adramytteion olmak üzere 4 büyük kazı çalışmasının sürdüğünü belirtti. Çaltı, Antandros Antik Kenti, proje aşamasında olan Aeneas Kültür Yolu Projesi ve Kazdağları’ndaki diğer projelerin bir bütün halinde turizme kazandırılmasının Balıkesir’e yabancı turist gelmesini sağlayacağına dikkat çekti.
El birliğiyle Balıkesir’de arkeolojik alanların planlı projelerle turizme kazandırabileceğine vurgu yapan Mustafa Çaltı “Şu haliyle bile her gün 300’ün üzerinde ziyaretçi ağırlıyoruz. Buraların ören yeri haline gelmesinden sonra günlük 2 binin üzerinde ziyaretçi alabileceğini düşünüyorum. İlki gerçekleştirilen bu çalıştayın önemli açılımlar getireceği inancındayım. Valimizin, Büyükşehir Belediye Başkanımızın ve kent konseyimizin katkıları çok önemli, kendilerine teşekkür ediyorum.” dedi.
“ARKEOLOJİK ÇALIŞMALARI DAHA İYİ YERLERE GETİRECEĞİZ”
Balıkesir Kent Konseyi’nin katılımcılığın en önemli göstergelerinden biri olduğunu belirten Balıkesir Büyükşehir Belediye Başkanı Yücel Yılmaz “Kent konseyleri; şehre dair konuların istişare edilerek gündeme getirilip karara bağlanması ve gündemde kalmasını sağlamak için şehirlere verilmiş bir şans. Bizler de çok şanslıyız çünkü kent konseylerimiz güçlü.” açıklamasında bulundu. Kazı çalışmalarına katılanların gönüllü bir mücadele verdiğini kaydeden Başkan Yılmaz “Hep beraber Balıkesir’de arkeolojik çalışmaları daha iyi yerlere getirebileceğimize inanıyorum. Balıkesir’i bir marka haline getirebiliriz.” dedi.
ÇALIŞTAY VERİLERİ YOL HARİTASINI BELİRLEYECEK
Büyükşehir Belediyesi olarak belirli protokoller çerçevesinde iki kazıya destek olduklarını, diğer ikisi için de çalışmaları başlattıklarını ifade eden Başkan Yücel Yılmaz, bu alanları bir an önce ören alanına dönüştürmek istediklerini belirtti. Başkan Yılmaz, çalıştaydan çıkacak sonuç raporlarının kendileri için bir yol haritası olacağını dile getirdi.
“KAZI ÇALIŞMALARINI 12 AYA ÇIKARMAK İSTİYORUZ”
Balıkesir Arkeoloji Buluşmalarına öncülük edip, şehrin en temel meselelerinden birini gündeme getirmesi dolayısıyla Balıkesir Kent Konseyi’ne tebrik ederek konuşmasına başlayan Balıkesir Valisi Hasan Şıldak, desteklerinden dolayı başta Balıkesir Büyükşehir Belediyesi ve İl Kültür Turizm Müdürlüğü olmak üzere diğer paydaş kurumlara teşekkürlerini iletti. Balıkesir coğrafyasının altında büyük bir hazine yattığını ve şehrin tarihinin milattan önce 8 binli yıllara kadar uzanarak bir hazineye ev sahipliği yaptığını belirten Vali Şıldak “Şehrimiz sınırları içerisinde 4 büyük antik şehirden bahsediyoruz fakat 300’ün üzerinde antik kalıntı ve yerleşim birimi olduğu biliniyor. Şehrimiz için büyük bir atılım fırsatı olduğunu düşünüyoruz. Burada yapılan paneller ve sunumlardan çıkacak verilerin bu anlamda yapılacak çalışmalara ve belirlenecek yol haritasına ışık olacağını düşünüyorum. Hocalarımız büyük fedakârlıklarla buralardaki çalışmaları yürütüyorlar. Kazı sürelerini kesinlikle uzatarak 12 aya yapılacak bir hale getirmek istiyoruz. Bakanlığımızın da yeni başlayan böyle uygulamaları var. Çalışmalarımızın ilerleyebilmesi için güç birliği oluşturmak zorundayız. Buradan çıkacak çalışmalar çok önemli.” dedi.
VALİLİK KAZI ÇALIŞMALARINA BÜTÇE AYIRACAK
Mevcut dört kazı alanından üçünün, Cumhurbaşkanlığı Kararıyla yapılmakta olduğunu dile getiren Vali Şıldak, dört kazı alanı için de birer ortak komisyon oluşturularak yol haritasının sürekliliğini takip edecek bir mekanizma oluşturulmasını önerdi. Burada oluşan sinerjiye destek vermek istediklerini söyleyen Şıldak, Valiliğin kültür payından kazı çalışmalarına ciddi bir bütçe ayırmayı planladıklarını belirterek “Bu çalışmalar doğrultusunda, evrensel kültür mirası tescillenerek gün yüzüne çıkarak koruma altına alınacak ve turizme kazandırılacak. Şehrimizin turizminin gelişimine katkı sağlayacak. Buralar kazı alanlarından ören yeri haline geldiğinde çok fazla turist gelecek. İlimizin turizm gelirlerine ciddi katkı sağlayacağını düşünüyorum.” diye konuştu.
Açılış konuşmalarının ardından panel ve sunumlar bölümüne geçildi. İki gün boyunca süren panel ve sunumların ardından son gün Balıkesir Arkeoloji Buluşmaları Değerlendirilme Toplantısı gerçekleştirildi.
“KAZI SORUNLARINDA AKSAKLIKLAR HEP AYNI ”
Balıkesir Arkeoloji Buluşmalarını takip eden Ayvalık ve yurt genelinde yakın tarih ve arkeoloji üzerine araştırmalar yapan Taylan Köken, etkinliğin ilk gününü, Gazete Ayvalık için
değerlendirdi. Taylan Köken “Balıkesir Kent Konseyi’nin organizasyonuydu. Bu bakımdan da
ilginçti. Mevcut ilçelerdeki Kent Konseylerinin hepsi çağrı yapıldığı belirtildi. Amaç, bütüncül
bir noktada, bir kentteki arkeolojik alanla ilgili olan tüm STK’lar, Kültür Bakanlığı, Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin kazıya ortak payda ve kültürel değer olarak bakarak daha hızlı çalışmaların yapılması amaçlanmakta. Ayvalık’tan Kent Konseyi Başkanı Halil Coşkun,
Turizmle ilgili olarak Ümit Özgültekin katıldı toplantıya. Davetli olduğum için ben de katıldım. Arkeoloji buluşmaları törenle açıldı. Büyükşehir Belediye Başkanı ve İl Kültür Müdürü konuştu. Büyükşehir Belediye Başkanı, kazıların Balıkesir’in bütçesine yaptığı katkıyı belirtti. Balıkesir’de dört aktif kazı başkanı konuşma yaptı. Kyzikos, Daskyleion, Antandros ve Adramytteion kazı başkanları katıldı. Toplantıda konuşmacılar, kazı alanlarının sorunlarını anlatmaya ve kazı çalışmalarında hangi noktaya geldiklerini 20’şer dakika gibi kısa bir sürede anlatmaya çalıştılar. Öğleden sonra yapılan toplantılarda 2 saatlik toplantıda, yerel yönetimleri, kültür işleri ve kazı başkanlarını bir araya getirmek ve sorunları belirleyerek çözüm bulmak amacıyla bir araya gelindi. Antandros kazısını ve sorunlarını takip edebildim sadece. Konuşulan bir mesele antik kentlerdeki kazı noktalarının bir an önce ören haline getirilerek yani Kültür bakanlığına bağlı, paralı giriş yapılan arkeolojik alanlar yapılmasına yönelik düzenleme istekleri oldu. Antandros‘taki kazılarda problem oluşturan 4 arsanın bir an önce kamulaştırılarak, gerekli düzenlemelerin yapılabileceği belirtildi. Bu noktalarda hem kazıların yapılması hem de gişelerin açılması ile birlikte bekçi dolayısıyla korumanın da sağlanacağı belirtildi. Çözüm olarak önerileri olarak, kazı yerlerine bir an önce sponsor bulunması konuşuldu. Murat Özgen hoca, kendisi Ayvalık dahil olmak üzere 3-4 senedir yüzey araştırmalarını sürdürüyor. Ayvalık’ta da 60’a yakın kırsal şapel tespit etmişler, bunların tescil edilmesi ile uğraştıklarını belirttiler. Tescil konusu da konuşulan önemli konulardan biriydi. Tescillerin hızlandırılmasının antik noktaları korunması için önemli bir hamle olarak görmektedirler. Daha önce Ayvalık ve Balıkesir, Bursa Koruma Kuruluna bağlıydı. Balıkesir’de ayrı bir koruma kurulu kuruldu.”
“ÇOK DÜŞÜK ÖDENEKLER VERİLİYOR HEM DE UÇ NOKTALARDA İŞ BEKLENİYOR”
“Kazı alanları ile ilgili olarak hemen hemen bütün kazı başkanları ortak bir proje hazırlamışlar. Gerçekten vizyonları geniş, modern uygulamalara hakimler fakat buna rağmen hala kazılarda yol gibi, elektrik, su, yiyecek gibi, kazı ekibinin kalacağı yerler gibi en temel ihtiyaçların karşılanmadığı, bütçelerinin çok yetersiz olduğu ve yerel belediyelerin istenen oranda destek vermedikleri konuşuldu. Bu kazı alanlarında gördüğümüz en büyük sıkıntı. Bilimsel bir çalışma yapmaya çalışıyorsunuz ama en temel ihtiyaçlarınızı karşılayamıyorsunuz. Hem çok düşük ödenekler veriliyor hem de uç noktada işler bekleniyor sizden. Örnek vermek gerekirse, Prof.Dr. Gürcan Polat hocamızın aktardığına göre bu yıl yapılan Antandros kazısına çok düşük bir bütçe ayrılmış, bu bütçe de kazıların başlamasına 15 gün kala belirlenmiş. Tabii sıkışan bir programda ödeneğin ne kadar olacağı, verilip verilmeyeceği belli olmayınca planlamalar her zaman beklentilerin altında kalmaktadır. 50-70 günlük bir kazı döneminde, birçok çalışma kazı başkanlarının ve destekçilerinin yardımlarıyla devam etmektedir. Sponsor ya da yerel destek bulamadıkları takdirde neredeyse kendi imkanları ile karşılıyorlar. İşçilerin maaşları, sigortaları yatırılıyor. Dokümanları devlete veriliyor. Devlet ödenek bulursa size bazen çok gecikmeli olarak ödeme yapıyor. Şartlar böyle olunca bir yıla yayılan kazılar Balıkesir için şimdilik hayal olarak görülebilir diye düşünüyorum. Daskyleion antik kentinden 1 yıl sürecek bir kazı başlatılması gündemde ama kesin değil. Yeterli destek alınırsa hiç de hayal değil.”
“ÖREN’DE KOOPERATİF EVLERİNİN ALTINDA ANTİK KENT VAR, ERDEK KARAYOLU
ALTINDA İSE HADRİAN TAPINAĞININ TAŞLARI”
Hemen hemen tüm kazı başkanları aynı sıkıntılardan bahsettiğini kaydeden Taylan Köken,
“Daskyleion biraz farklı. Antandros Antik Kentinin ortasından karayolu geçiyor. Özel şahısların zeytinlikleri ve yazlıkları arasında sıkışmış bir arkeolojik yer. Buna rağmen yaz aylarında 300-400 kişiye yakın kişi dolaşıyor. Hatta bazı günler kalabalık gruplar geliyor bunları gönüllülük esasına göre Antandros Derneği karşılıyor ve bilgilendiriyor. Komple alan istimlak edildiğinde daha kazılacak çok yer ve bulunacak çok değerli kültürel bir geçmiş var. Fakat istimlak sorunu var. Kazı evinin yeri farklı bir yerde ve yaz aylarında kazı alanına gitmek gelmek sıkıntı yaratıyor. Bize yakın olan Adramyttetion antik kentini de düşünelim. 1958’de yapılan bir proje ile Burhaniye Kaymakamının bir projesi olarak kooperatifler kuruldu. Bu kooperatifin altında antik kent var. Bundan 100 yıl sonra ne olur? Bu evler istimlak edilip antik kent kazılabilir mi? Bu çok zor, bu alanlar günümüzde pahalı alanlar. Buna rağmen Murat Özgen ve ekibi projeler üretiyor, kısıtlı imkanlarla çalışmalarına devam ediyorlar. Sorunlu olan imkanları kısıtlı ve sıkışık bir alan da burası. Yine sıkıntılı olan bir başka alan Kyzikos Antik Kenti de Erdek’te. Kazı başkanı Prof.Dr. Nurettin Koçhan’ın belirttiğine göre, eskiden insanlar sadece denize gelirken ‘hadi şu tapınağa da uğrayalım’ dermiş ama artık deniz öldüğü için insanların artık antik kente geldiğini söyledi. Burada Hadrian Tapınağından bahsetti hocamız. Kentin en önemli yapısı. Yaklaşık 116 metre uzunluğu olan, 65 metre eni ve 25-30 metre yüksekliği en olan Anadolu’nun en büyük tapınaklarından biri. Sıkıntı tapınağın bütün taşlarının uzun yıllar alınması ve taşınması. Nurettin Hoca bölgeye ilk geldiği zaman, 1989 yılında geldiğinde yol üzerinde mermer taşları görmüş, günümüzde üzerine asfalt atılmış.
Aslında Kapıdağ bir adaymış, zaman içinde alüvyonlar bu alanı doldurmuş. Kyzikos’un zengin bir kent olduğu söyleniyor. 3 limanının bugün 2’si alüvyon dolgu içinde kalıyor. Sadece Bandırma Körfezi’ndeki liman kalıntıları duruyor. Dolguya rağmen bir kanal açılmış, denizden iç limanlara giden bir kanal yolu vardı, bu zaman içinde dolmuş ve bataklık oluşturmuş. Yol geçirirken bataklığı kurutamadıkları için, en sonunda kentten taşıdıkları mermerleri koyarak çözüm bulmuşlar. Şu anda Erdek’e giden karayolunun altında Hadrianus Tapınağının mermerleri bulunmaktadır… 1955 yılına dek ilk kazılar başlamasına rağmen Hadrianus Tapınağı ve Kyzikos antik kentinden taşlar kırılarak mıcır elde ediliyormuş. Toprakta yarı yarıya gömülü bir sütun bulunmuş, 2.5 metrelik dev bir sütun başlığı. Bu sütunların büyüklüğü düşünülürse tapınağın yaklaşık 25-30 metre yüksekliğinde çatısı olduğu düşünülüyor. Tapınağın altı tamamen tonozlu yapı ve galeriler var. O galeriler bugün hala sağlam. Onların temizlenip galeri gibi kullanılması düşünülüyor. Bu bakımdan proje ilginç ama çok maliyetli işler bunlar. Bunlara özel alaka gösterilmesi gerekiyor. Orada da kamulaştırma problemi var.
Eskiden mal sahiplerinden izin alarak kazı yapılabiliyormuş. Yani izin alırsan yap fakat
sonradan açılan mahkemelerde, devlet epey zarara uğradığı için buna izin verilmiyor artık.
Özel mülkiyetlerde kazı yapmak yasaklanmış, kamulaştırma yapılmadan buralarda kazı
yapılmıyor. Bu önemli bir problem olarak kazı başkanları tarafından ifade edildi. Manyas
gölündeki Daskyleion çok önemli bir kent. Pers döneminin satraplık merkezi. Özellikle bu
yönüyle biliniyor fakat yapılan araştırmalarda görüyoruz ki burası da bir Anadolu Kenti ve
Tunç Çağına kadar malzeme veren bir SİT. Bu antik kentteki başka bir proje Ergili Köyü
yakınında bulunan Kazı evinden kente yol yapılması işi. Orada bir kamulaştırma yapılmış, bir proje düşünülüyor fakat kazı yerine kadar yolun olmaması, yumuşak bozuk bir yol olması sıkıntılar doğuruyor. Söz verilmesine rağmen yol tamamlanmamış. Yol üzerinde bir arsa kamulaştırılırsa orası da ören yeri olarak düzenlenmeyi bekliyor. Ne yol ne de istimlak
yapılmıyor.” dedi.
“ARKEOLOJİ BULUŞMALARI BALIKESİR İÇİN YENİ BİR UMUT”
İlk gün toplantısına katılan Taylan Köken son olarak şunları belirtti: “Balıkesir Kent Konseyi
tarafından ilk defa gerçekleştirilen bu çalıştay, kazı başkanlarını bir araya getirmesi açısından bir ilk olmuştur. Konuyla alakalı, ilgili, benim gibi meraklı kişiler ağırlandı. Görüşleri paylaşıldı. Keşke başka etkinliklere katılmak zorunda olan ve programdan erken ayrılan Balıkesir’in en üst yetkilileri de kazı başkanlarını dinleseydi. Bir umut olarak ilk defa gerçekleştirilen bu katılımlı toplantıların hem devam etmesi hem de yeterli destekleri alabilmesi en büyük temennimiz. Bu arada hem organizasyon hem de misafirperverlik adına hoş karşılandığımızı belirtmek isterim.” dedi.
