Nilgün KAYA
19. yüzyılda zeytine dayalı endüstri ile öncü, çok kültürlü bir mirasa ve eşsiz bir coğrafyaya sahip, nadir bir liman kenti olan Ayvalık, 2 yıl önce açılan bir dava sonucu kent merkezi, Cunda (Alibey) Adası ve Çamlık Kentsel Sit Alanlarına ait Koruma Amaçlı İmar Planlarının Balıkesir Koruma Bölge Kurulu’nca iptalini tartışıyor.
Aralarında TMMOB Mimarlar Odası, Ayvalık İnş. Müh. Odası, Ayvalık Tabiat Platformu, Ayvalık Araştırma Geliştirme, Atatürkçü Düşünce Derneği, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Türkiye Emekli Astsubaylar Derneği Ayvalık Şubeleri, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Ayvalık Temsilciliği, Ayvalık Kuş Gözlem Topluluğu, Ayvalık Hayvan Hakları Derneği, Ayvalık Kültür Sanat Derneği, Ayvalık Sanat Derneği, Eğitim-Sen Ayvalık Temsilciliği, Ayvalık Yerel İnisiyatifi, Öğrenci Sendikası Mimar/Mühendis Meclisi, CHP, HDP, Sol Parti, Türkiye İşçi Partisi, Türkiye Komünist Partisi, EMEP Ayvalık İlçe, İnsan Hakları Derneği Balıkesir Şb., Pir Sultan Abdal Derneği, Eski Belediye Başkanları Ali Güreli, Hasan Bülent Türközen ve Rahmi Gencer ile Balıkesir Büyükşehir Meclis Üyesi Süleyman Cengiz Dikici’nin de bulunduğu kişi, akademisyen, meslek odası ve STK temsilcileri, iptal edilen koruma amaçlı imar planları konusunda kamuoyunu bilgilendirmek ve yeni plan süreci talep etmek için harekete geçti.
Ayvalık’ın, 19. yüzyılın ve Türkiye Cumhuriyeti döneminin pek çok açıdan simgesel bir kenti olduğuna ve zeytin üretimine dayalı kültürle birlikte, zeytin endüstrisine dayalı bir peyzaj olma niteliğiyle 2017 yılında Endüstriyel Kültürel Peyzaj tanımıyla UNESCO Dünya Miras Geçici Listesine alındığına dikkat çeken bir açıklama ile ‘Ayvalık’ı korumak adına sürecin takipçisi olunduğu belirtildi ve ‘Geçiş koşulları döneminde, yeni imar planlarıyla Ayvalık tamamen Korunmasız mı kalacak?’ sorusu yönetildi.
“AYVALIK, EŞSİZ DOĞASINI YOK EDEREK BETONLAŞTIRACAK ÇEVRELERE KARŞI KORUMASIZDIR”
“Madra Dağı, Gömeç, Altınova ile sınırlanan özgün coğrafyada yer alan, yüzlercesi 500 yaşından fazla, 2 milyon ağacın bulunduğu zeytinlikleriyle, Akdeniz’e özgü endemik karasal özellikleri, kızıl mercanları, deniz çayırları, kıyı kumulları, flamingo, angıt gibi göçmen kuşlara ev sahipliği yapan tuzlaları, Cunda Adası da dâhil 22 adanın, kıyı ve denizle birlikte ördüğü morfolojik özelliklerin şekillendirdiği Ayvalık, doğal ve estetik güzelliklere sahiptir. Zeytinyağı fabrikaları, sabunhane yapıları ve depolar gibi kentsel mimariyi biçimlendiren zeytin endüstrisine dayalı bir peyzaja sahiptir ve en büyük bölümü yaklaşık 9 bin 400 hektar zeytinlik olan Ayvalık yönetim alanı, Murateli ve Mutluköy, Tuzla, Gümüşlü Fabrikası, Ayvalık kentsel sit alanı, Çamlık yeşil karakterli sit alanı, Vakıflar Zeytinyağı ve Kırlangıç Zeytinyağı Fabrikası, Cunda ve Lale Adası’ndan oluşmaktadır.
Bireysel olarak açılan ve 2018 yılında sonuçlanan bir davayla Ayvalık merkez, Alibey Adası ve Çamlık Kentsel Sit Alanlarına ait Koruma Amaçlı İmar Planlarının, Balıkesir Koruma Bölge Kurulu’nun 26.08.2020 tarih ve 2161 sayılı kararı ile iptal edildiği belirtilen açıklamada, “İki yıl önce gerçekleşmiş fakat duyurulmadığı için bizlerin de yeni farkına vardığımız bu kararla kentimiz, sadece rantı artırma hedefiyle hareket eden ve bu eşsiz doğayı yok ederek betonlaştıracak çevrelere karşı korumasızdır. Planın iptal gerekçesi olarak kabul edilen Ayvalık’ın üst ölçekli planlarının olmaması iddiası tartışmalı bir durumdur. Aslında Ayvalık’ın dönemin İller Bankası tarafından yaptırılan ve kentsel sit alanı sınırının da belirli olduğu 1988 yılı onaylı 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/25000 ölçekli nazım imar planı bulunmaktadır.
Ayrıca söz konusu kentsel sit alanları içinde yeşil karakterli kentsel sit ile doğal sit alanları da bulunmaktadır. Yargı kararıyla yok hükmünde olduğu iddia edilen üst ölçekli bu nazım planların lejantlarında bu alanların sınırları belirlenmiştir. Ayrıca Ayvalık ve Alibey Adasındaki kentsel sit alanları ile 1. ve 3. Derece Doğal Sit Alanları Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 28.10.1989 tarih, 795 sayılı kararı ile belirlenmiştir. Sürecin devamında 3. Derece Doğal Sit Alanları ile ilgili olarak hazırlanan koruma planları Ayvalık Belediye Başkanlığınca 05.04.1990 tarih ve 039 sayılı meclis kararıyla onaylanmış ve Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 19.04.1990 tarih,1075 sayılı kararıyla da uygun bulunmuştur.”
“BU DURUM AYVALIK İÇİN HAYATİ BİR KONUDUR“
“Bilindiği gibi, 648 sayılı KHK ile 17 Ağustos 2011 yılı itibarı ile kültür ve tabiat varlıkları birbirinden ayrılarak kültür varlıkları Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın, tabiat varlıkları ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın yetki alanına bırakılmıştır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın, Ayvalık Belediyesine Doğal Sit alanlarıyla ilgili gönderdiği son planlarda 1’inci, 2’inci ve 3’üncü derece sit alanlarının statüsü değiştirilmekte ve kesin korunacak hassas alan, nitelikli doğal koruma alanı ve sürdürülebilir koruma ve kontrollü kullanım alanı olarak değerlendirilmekte ve birçok alanda yapılaşmaya izin verdiği görülmektedir. 51 bölgeye ayrılan Ayvalık’ta 1’inci derece doğal sit alanı olan bölgelerde ve adalarda, sit derecesini düşüren çok önemli değişiklikler yapılmaktadır.
Bu durum Ayvalık için hayati bir konudur. Bu son düzenlemeyle birlikte yan yana adalardan bazıları korunurken bazı adaların sit dereceleri düşürülmektedir. Örneğin Yellice, Pınar, Hasır, Tavuk, Güvercin, Çiçek ve Çıplak Ada için koruma derecesi 1’den 2’ye düşürülmüş durumdadır. Cunda Adası’nın önemli bölümü ile Pateriça ve çevresi de imara açılmak istenmektedir.
Yaklaşık iki yıldır hukuki anlamda Ayvalık’ın adı geçen Kentsel Sit Alanlarına yönelik Koruma Amaçlı İmar Planı bulunmamaktadır. Bu süre boyunca Balıkesir Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu, ilgili yönetmeliğe ve mevzuata uygun düzenlemeler yapmadığı gibi yaklaşık iki yıldır birçok taşınmaz için Koruma Kurulu onayı ile Ayvalık Belediyesi tarafından yapı ruhsatı düzenlenmiş, uygulamalar ve en önemlisi Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planı tadilatları gerçekleştirilmiştir. Balıkesir Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu’nun 11.09.2020 tarih ve 2244-2245-2246 no’lu kararları ile Geçiş Dönemi Koruma Esasları ve Kullanma Şartları belirlenerek, Ayvalık Kentsel Sit Alanı içerisindeki imar ve yapılaşma kuralları tamamen Balıkesir Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu’nun inisiyatifine bırakılmıştır.
Her geçen gün fiziksel şartların olumsuz etkisi sonucu yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalan geleneksel kent dokusunun korunması için birtakım önlemlerin alınması gerekliliği ortadadır. Zaman içinde pek çok araştırmanın, akademik çalışmanın öznesi haline gelen Ayvalık’ta tarihi kent merkezindeki yerleşim dokusu içinde yer alan yapıların, süreç içerisindeki konum ve gelişimleri ile yapılardaki fiziksel yansımaları incelenerek, geleneksel konut mimarisinin sürekliliğini amaçlayan ayrıntılı birçok belgeleme çalışması yapılmıştır. Kentsel sit alanını korumaya yönelik bu çalışmalarda, Ayvalık geleneksel yerleşmesi bir bütün olarak ele alınmış, plan ve cephe rölöveleri ile çevresel ölçekteki analiz çalışmalarının sonucu olarak, kentteki mekânsal ve yapısal bilginin okunur hale getirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, getirilen iyileştirme önerileri sadece kente yapıcı bir çözümleme modeli sunmakla kalmayıp, bu konudaki benzer çözümlemelere de örnek teşkil etmektedir. Balıkesir Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu’nun Ayvalık hakkında geliştireceği kararlarda bu çalışmalardan yararlanması isabetli olacaktır.
Yaklaşık iki yıl önce Bandırma ve Edremit İlçeleri haricinde Ayvalık ilçesi de dahil olmak üzere Balıkesir’in 18 ilçesinin 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planları ile Ayvalık, Havran, Sındırgı, Gömeç/Karaağaç ve Edremit/Altınoluk Kentsel Sit Alanlarının 1/5000 ölçekli Koruma Amaçlı İmar Planları Balıkesir Büyükşehir Belediyesi tarafından ihale edilmiştir. Planların yapım süreçleri ihaleyi alan şirketler tarafından halen devam ettirilmektedir. Balıkesir Büyükşehir Belediyesi yetki alanındaki 1/5000’lik planlar tamamlandıktan sonra ise Ayvalık Belediyesi yetki alanında olan 1/1000, 1/500’lük gibi daha detaylı uygulama planlarının ihalesine çıkılacak ve yapım süreci başlayacaktır.”
“BU PLANSIZ DÖNEMDE AYVALIK BÜYÜK RİSK ALTINDA”
Ayvalık’ın öngörülemeyen bir zaman diliminde plansız ve korumasız kaldığının anlaşıldığı belirtilen açıklamada, kentin bu dönemde karşı karşıya kalacağı risklere dikkat çekilerek, “
– Zeytinlikler kontrolsüz bir şekilde imara açılabilir.
– Koruma altında olması gereken tabiat alanları yapılaşmaya açılabilir ve var olan yapılaşma hakları arttırılabilir.
– Zaten alt yapısı (ulaşım, kanalizasyon, su vb. gibi) oldukça yetersiz olan Ayvalık’ın yapılaşma yoğunluğu daha da arttırılarak kentimiz yaşanamaz hale gelebilir.
– Tarihi ve doğal dokuyu bozabilecek planlar kentin sürdürülebilir turizm beklentilerine zarar verebilir.
– Nüfus ve yapılaşma yoğunluğunun artmasına sebep olabilecek plan kararları Ayvalık’ın kentsel kimliğini olumsuz etkileyecektir. Oysa; mevcut dokunun kimliğini korumak, koruma planının esas ilkesidir.
– Ayvalık’ın yapı yoğunluğunu arttıracak planlar kent kimliğini bozacağı için Ayvalık yerel ekonomisini güçlendirmek bir yana, mülkiyetin el değiştirmesine, yerel yatırımcının yerini yabancı yatırımcının almasına neden olabilecek tehditler içermektedir.
– Ayvalık’ın yararınaymış gibi tanıtımı yapılan mega projeler ve büyük ölçekli yatırım kararları sadece dışarıdan gelecek büyük sermaye gruplarını ihya edecek, küçük ölçekli yerel girişimcinin önü kesilecek ve Ayvalıklılar sadece bu projelerin hizmetlisi olacaktır.
– Ayvalık’ın tarihi dokusu içinde kalan yeşil alanlar, eğitim alanları, parklar, meydanlar gibi halka açık kamusal alanların amacı dışında kullanılma yanlışlığının yeni planlarla yasallaştırılması, kent kimliğine kalıcı zarar verecektir.
– 2017 yılında Endüstriyel Kültürel Peyzajı tanımıyla UNESCO Dünya Miras Geçici Listesine alınan Ayvalık’ın bu niteliği göz önünde bulundurulmadan oluşturulacak her planın bu sürece ve adaylığa vereceği zararlar büyüktür.”
“AYVALIK HALKINI, YAŞAM BİÇİMİNİ, DOĞAYI, TARİHİ KİMLİĞİNİ KORUYAN BİR İMAR PLANI İSTİYORUZ”
“Tüm bu nedenlerle, Ayvalık’ın geleceğini şekillendirecek ve belirleyecek yeni planlar sürecinde; biz Ayvalıklılar, tüm ‘Ayvalık Sevdalısı’ sivil toplum örgütleri, Ayvalık’a emek vermiş akademisyenler, mimarlar, mühendisler, plancılar olarak, bu aşamada gerçek anlamda söz sahibi olmak istiyoruz. Çünkü; Ayvalık halkını, esnafını, özellikle dar gelirli insanlarını, yaşam biçimini, doğayı, tarihi kent kimliğini koruyan, deprem, yangın gibi olası afetlere karşı dayanıklı bir imar olanı istiyoruz. Bu da ancak şeffaf bir şekilde hazırlanacak planlarla mümkündür. Bu sürecin uzlaşma ile sürdürülmesinden, tüm paydaşlara açık iş birliği ve fikir alışverişi ile şeffaf düzlemde yürütülmesinden yanayız. Dayatma ile işleyecek bir süreç kamusal yarardan çok Ayvalık’a zarar verecektir.
Başta bilgilendirme esaslı olmak üzere, Ayvalık’ı korumak adına, bizler her an takipteyiz ve gerekirse, hukuki düzlemde olmak üzere, örgütlü mücadeleye de hazırız. Ayvalık’ın geleceğini Ayvalık’ta yaşayanlar şekillendirmelidir” denildi.
