Nilgün KAYA
‘Ayvalık UNESCO sürecinin neresinde?’ sorusuna, Ayvalık Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Girişimi’nce düzenlenen toplantıda yanıt arandı. 1978 yılından bu yana Ayvalık ve Cunda üzerine çalışmalar yapan, Ayvalık’ın UNESCO Dünya Miras alanı olarak tanımlanmasına büyük destek veren ODTÜ Mimarlık Bölümü, Kültürel Miras Koruma Programı öğretim üyesi Prof. Dr. Neriman Şahin Güçhan, kentin UNESCO sürecinde nerede olduğunu anlatarak, “Alan genelinde koruma uygulamalarının özgünlük ve bütünsellik gözetilerek, alanın kültürel miras değerinin korunmasının UNESCO açısından önemli” olduğu mesajını verdi.
UNESCO Süreci ve Ayvalık Endüstriyel Peyzajı tanıtımının arka planı, Ayvalık Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Girişimi tarafından düzenlenen zoom toplantısında ele alındı. 16 Ocak Pazar akşamı gerçekleştirilen toplantıda, Ayvalık adalar topluluğunda yerleşim tarihi, Cunda ve Ayvalık’ta koruma ve planlama çalışmaları, UNESCO kriter, politika ve olanakları hakkında bilgi veren Prof. Dr. Güçhan, UNESCO sürecinde Ayvalık içinde geliştirilen ‘Mübadil kenti Ayvalık’, ‘Osmanlı’da Endüstri devriminin örneği Ayvalık’ önerilerinin neden kabul edilmediği konusuna da değindi.
“ENDÜSTRİYEL PEYZAJIN AYVALIK’IN GÜCÜ OLDUĞUNA İNANIYORUM”
Kendisini Ayvalık’a çeken şeyin ‘sadece doğa ve mimari değil, orada tanıdığı kanaatkar, iyi yürekli insanlar’ olduğunu söyleyen Güçhan, her fırsatta gidip geldiği Ayvalık’ın;’mimarisi ve insanları ile bu coğrafyada kendisini parçası hissettiği ve esaslı bir gönül bağı kurduğu tek yer olduğunu’ belirtti.
Ayvalık’ın UNESCO Dünya Geçici miras listesine, 10 kriter arasından, ‘Yaşayan veya kaybolmuş bir uygarlığın veya kültürel bir geleneğin benzersiz ya da en azından sıradışı tanığı olmak’ ve ‘Bir kültürü temsil eden geleneksel bir insan yerleşimi , arazi kullanımı veya deniz kullanımı veya özellikle geri dönüşü olmayan değişimin etkisiyle kırılgan hale gelmiş çevre ile insan etkileşiminin olağanüstü bir örneği olma’ kriterlerinden girdiğini ifade eden Prof. Dr. Güçhan, “Rumların oluşturduğu zeytine dayalı kültürü devam ettiren Ayvalık, bu iddia ile yola çıktı. Endüstriyel peyzajın bir parçası olan endüstri yapıları çok bakımsız ve harap durumda, kentin en çok ihmal edilmiş kesimlerinden biri ancak yerinde duruyorlar. 2 milyon zeytin ağacı yerinde duruyor. Yapısal kondüsyon önemli tabii ama varlıkta önemli ve bunun korunacağına inanıyorum. Kültürel miras herhangi başka bir kaynak gibi değil. Yok edilirse yerine koyamazsınız. Yok edersiniz, gider. Dünyada bu statüden listeye giren yer çok az. 2 bin Yunan adası var ama hiçbirinde bu mimari özellik, birliktelik yok. Zeytin, Ayvalık’ın itici endüstrilerinden biri olmaya devam ediyor. Endüstriyel Peyzajın Ayvalık’ın gücü olduğuna inanıyorum.” dedi.
“KORUMA İMAR PLANI VE BUNA BAĞLI YÖNETİM PLANI HAZIRLANMALI, ALAN BAŞKANI BELİRLENMELİ”
UNESCO yolunda olan Ayvalık’ın süreçteki son durumunu da özetleyen Güçhan, “Kültür Bakanlığı ile Ayvalık Belediyesi arasında protokol yapılarak Ayvalık Alan Başkanlığı’nın kurulması ve Yönetim Planının hazırlanması için belediyeye yetki devri yapıldı. Son seçimlerde belediye başkanı değişmesinden sonra Temmuz 2019’da sürece katılan, destekleyen paydaşlarla yapılan toplantılarda kararlılık ifadesi gösterildi. 2018 yılında mevcut Koruma İmar Planı iptal edildi ve Balıkesir Kültür Varlıkları Koruma Kurulu’nca geçici yapılanma koşulları belirlenmiş ve parsel ölçeğinde uygulamalar BKVKBK kararları ile devam ediyor. Ayvalık Beleidyesi’nce KUDEB yeniden kuruldu. Ayvalık Belediyesi’nce Alan başkanlığı kurulması bekleniyor. Bunun için belediyenin önerisi ve Kültür Bakanlığının onayı ile Danışma Kurulu, Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu oluşturulması ve Alan başkanının belirlenmesi gerekiyor. Bir yandan Balıkesir Büyükşehir Belediyesi’nce Balıkesir’deki tüm sit alanları için yeni Koruma İmar Planı hazırlanması için 2018’de yapılan ihaleye göre çalışmalar devam ediyor. Diğer alanlarla birlikte Ayvalık’ta da 1/5000 ölçekli plana özgü hazırlanan tespitler, belediye ve kurulca incelemesi ve onay aşamasında. Bu aşamaların uygun bulunmasından sonra 1/5000 ölçekli plan hazırlanarak onaya sunulacak, daha sonra da 1/1000 ölçekli Koruma İmar Planının hazırlanması gerekli. Bu konuda Ayvalık Belediyesi yetkili. 1/5000 ve 1/1000 ölçekli güncel koruma imar planlarının temini ve bunlarla Yönetim planı ve başvuru dosyasının hazırlanması gerekli. Bu süreçte alana genelinde koruma uygulamalarının özgünlük ve bütünsellik gözetilerek, alanın kültürel miras değerinin korunması UNESCO açısından önemli.” dedi.
ADIYAMAN’A 8 MİLYON AVRO DESTEK SAĞLADI, KÜLTÜR BAKANLIĞI EŞGÜDÜM VE DENETLEME KURULLARINDA GÖREV YAPTI
1984’ten bu yana birçok araştırma ve uygulama projesinde görev alan, hazırladığı Adıyaman’da Turizm canlandırma projesi ile AB-IPA BROP kapsamında Adıyaman’a 8 milyon Avro destek sağlayan, 2006-2015 yılları arasında bir dünya miras alanı olan Nemrut dağı Tümülüsü odaklı Kommagene Nemrut Koruma ve Geliştirme Programının koordinatörlüğü üstlenen, halen Ani Arkeolojik Alanı, Diyarbakır Surları, Hevsel bahçeleri ve Yesemek Arkeolojik alanı gibi UNESCO Dünya Miras alanı olan ya da geçici miras listesinde yer alan alanlarda Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca oluşturulan Eşgüdüm ve Denetleme kurullarında üye olarak görev yapan, TMMOB Mimarlar Odası, ICOMOS Türkiye Milli Komisyonu, DOCOMOMO Türkiye Ulusal Komitesi ile SANART, KORDER, OMİM, MİAK dernekleri üyesi olan Güçhan, Ayvalık’ın 2017 yılında ‘Ayvalık Endüstriyel Peyzajı’ adı ile UNESCO Dünya Miras Alanı olarak tanımlanmasını sağlayan raporda başlıca yazar olarak sürece destek verdi.
