Nilgün KAYA
Tarihimizde yaşadığımız en yıkıcı depremlerden biri olan 17 Ağustos Marmara depreminin 23. yıldönümünde, Ayvalık’ın olası bir depremden nasıl etkileneceği ve afete hazırlıklı olup olmadığı sorusu bir kez daha gündemde.
1944 yılında 7 büyüklüğünde yaşadığı depremi, Türkiye’de 1902 yılından bu yana yaşanan büyük depremler arasında sayılan, o depremde 30 vatandaşını kaybeden ve 5 bin 500 binası hasar gören Ayvalık, Ege Denizi’nde yaşanan depremlerin sarsıntılarını sürekli, geçen yıllarda Çanakkale’de, İzmir ‘de yaşanan yıkıcı depremleri de büyük ölçüde hissetti. Peki, aktif fay zonları üzerinde bulunan Ayvalık, olası bir depreme ne kadar hazır?
AFET ÖNCESİ HAZIRLIKLAR SÜRÜYOR
Afet öncesi hazırlık, afet sırası müdahale ve afet sonrası iyileştirme çalışmalarından sorumlu Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Balıkesir İl Müdürlüğü verilerine göre; afet öncesi hazırlıklar kapsamında sayılan eğitim çalışmalarının, il genelinde 20 ilçe, 1132 mahallede, kamu kurumlar, okullar, iş yerleri, STK’lar, köy muhtar ve azaları ile vatandaşlara yönelik olarak düzenlendiği belirtiliyor. İl genelinde 1 milyon 2 bin 848 kişiye eğitim veren AFAD Balıkesir İl Müdürlüğü, eğitim konusunda Türkiye 8.si olmuş.
15 yaş üzeri herkesin katılabileceği ve afet durumlarında AFAD’la birlikte hareket edeceği ‘Temel AFAD gönüllüsü’ ve belediye personellerinden titiz bir eğitim sonrası olası afet durumlarında görev yapacak ‘ yerel destek AFAD gönüllüsü’ oluşturma çalışmaları kapsamında, il genelinde sisteme kayıtlı olarak 6322 AFAD gönüllüsü ve 442 yerel destek AFAD gönüllüsü olduğu öğrenildi. Ayvalık’ta belediyeden seçilen 20 personele yerel destek AFAD gönüllüleri arasında yer alabilmesi için eğitim verildiği, kurumlar, işyerleri ve okullarda tatbikatların yapıldığı bildirildi.
AYVALIK’TA 162 TOPLANMA ALANI BELİRLENDİ
Ayvalık’ta, Meteoroloji Müdürlüğü ve Türk Telekom Radyo link istasyonunda toplam 2 adet deprem gözlem istasyonu bulunuyor. Afet sonrasında vatandaşların güvenli noktalarda bir araya gelmesi için kentlerde toplanma ve barınma yerleri oluşturulması gerekiyor. İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü ve Ayvalık Belediyesi tarafından yapılan çalışmalarda Ayvalık için merkez mahallede 135 adet, kırsal mahalleler için 27 adet olmak üzere toplam 162 toplanma alanı belirlenmiş. Barınma alanı olarak Ayvalık’ta belirlenen üç nokta şöyle: Ayvalık Sakarya Mahallesi, Küçükköy Mahallesi ve Altınova Mahallesi.
AYVALIK’TA AFET YÖNETİM MERKEZİ OLUŞTURULMASI BEKLENİYOR
Ayvalık’ta bir de deprem yerleşkesi oluşturulması için yılbaşında alt yapı çalışmalarının yapıldığı, Ayvalık Belediyesi tarafından Cennet tepesine çıkarken sol tarafta bulunduğu belirtilen yerleşkeye konteynır konulduğu, içerisinde teknik malzemelerin bulunacağı ikinci bir konteynır konulmasından sonra o noktada eğitim çalışmaları başlatılacağı öğrenildi.
Ayvalık halkının da olası bir deprem için hazırlıklı olması gerektiğine dikkat çeken yetkililer, evlere DASK yaptırılması ve AFAD mobil uygulamasının telefonlara mutlaka indirilmesi gerekliliğini vurguladı. Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) kapsamında nüfusu 50 bini aşan yerleşim yerlerinde Afet Yönetim Merkezleri oluşturulması gerekiyor. Ayvalık’ta da Ayvalık Kaymakamlığı koordinasyonunda Afet Yönetim Merkezi oluşturmak için çalışmaların başlatıldığı, merkez oluşturulduktan sonra Deprem ve sel senaryosu hazırlanarak gerekli tatbikatların yapılacağı öğrenildi.
MEVCUT BİNALAR DEPREME DAYANIKLI MI?
Gazete Ayvalık, kent için 2017 yılında hazırlanan Afet Eylem Planına ulaşarak yayınlamış ve veriler ışığında temkinli olunması gerektiğini ortaya koymuştu.
5 yıl önceki senaryonun girişinde, ‘İlçemiz I. Derece deprem kuşağında yer almaktadır. Karlıova Ege Denizi arasında yer alan ve 1200 km. uzunluğunda bulunan Kuzey Anadolu Fay hattı 2 kola ayrılmaktadır. Marmara bölgesinde bu fay birkaç kola ayrılarak Ege Denizine ulaşmaktadır. Aktif fay zonları üzerinde bulunan Ayvalık İlçesinin Jeolojik yapıları ise; Ayvalık, Merkez Alibey adası, Küçükköy, Sarımsaklı beldelerinin bulunduğu alanlar andezit, tüf, silisleşmiş tüf ve bazalttan oluşan Yuntdağı volkanitlerinden oluşmaktadır. Ayvalık, Murateli Köyünün bulunduğu yerler tüflerden, Mutlu, Türközü köylerinin bulunduğu alanlarda kireçtaşı ve marnlardan, Hacıveliler, Çamoba Köylerinin bulunduğu alanlar ise, metakumtaşı, metaçamurtaşı ve metavolkanitlerden oluşmaktadır’ deniliyor.
AYVALIK’TA 7 ŞİDDETİNDE BİR DEPREM OLURSA…
Senaryoda, ‘Sarımsaklı ve Altınova Mahallelerinde zeminin sıvılaşma oranı yüksek olduğundan hasarların bu bölgede daha yoğun olacağı, yaz mevsiminde olası bir depremde; nüfusun 2 katına çıkacağının göz önüne alınması gerektiği, depremin kış aylarında olması halinde, yangın ihtimalinin %60 oranında olacağı, Ayvalık merkezindeki sokakların dar olması sebebiyle buralara müdahalenin güçlükle yapılacağı’ belirtiliyor.
Hazırlanan senaryoya göre ise İlçemizde olabilecek 7.0 şiddetinde bir depremde; Ağır hasarlı konut sayısının %20, Orta hasarlı konut sayısının %40, Hafif hasarlı konut sayısının ise %25 olacağı tahmin ediliyor. Açıkta kalan insan sayısı ise nüfusa göre en az (%30), en çok (%40) olacağı belirtiliyor. Ayrıca Madra barajının yıkılması sonucu Altınova Beldesinin sel baskınına maruz kalabileceği, elektrik tesislerinin büyük çapta zarar göreceği, ana isale hatlarında 6 adet, şebeke isale hatlarında 6 adet kırık meydana gelebileceği bu nedenle uzun süre suların kesilebileceği ve halkın kullanabileceği temiz suyun temininin önemli bir ihtiyaç haline gelebileceği vurgulanıyor. Kanalizasyon hatlarında 4 adet kırık meydana gelebileceği ve uzun süre hizmetin aksayabileceği, afet sırasında mevcut nüfusun tahminen % 3 ‘nün hayatını kaybedeceği, % .15 ‘nin yaralanabileceği ve % 30’ nun da açıkta kalabileceği tahmin ediliyor. Senaryoda dikkati çeken bir ayrıntı; ‘Her mahallenin ayrı ayrı zemin etüdü ve jeolojik raporu yoktur’ deniliyor.
TSUNAMİ OLABİLİR
Senaryoda tsunami tehlikesine de dikkat çekiliyor; ‘ İlçe sahiline yakın tüm binaların dolgu üzerine yapılmış olanların denizin yükselmesi (Tsunami) halinde çok zarar göreceği tahmin edilmektedir’ deniliyor.
Senaryonun güncel haline ulaşma çabaları yanıtsız kalan Gazete Ayvalık, 5 yıl önceki senaryo verilerine göre; kentteki mevcut betonarme binaların özellikle okul, hastane, enerji merkezleri ve nakil hatları ile köprü ve ulaşım sistemlerinin dayanıklılığının ölçülmesi, Ayvalık zeminin bazı bölgelerinde sıvılaşma beklendiğini belirten uzman açıklamaları ( 9 Ekim 2017 tarihinde düzenlenen Ayvalık’ın depremselliği paneli) nedeniyle ilçe zemininin bir deprem sırasında nasıl tepki verebileceği üzerine gerekli araştırmaların yapılıp yapılmadığı konusundaki soruları bir kez daha gündeme getiriyor.
Sakarya, Endüstri ve Gazi Okul binalarının barınma yeri olarak düşünüldüğü ancak depreme dayanıksız olduğunun belirlenmesiyle listeden çıkarılarak yerlerine AYMEYO ve SGK bahçeleri, 150 Evler Mahallesi’ndeki Carefoursa nın bahçesinin konulması da kentte binaların depreme dayanıklılığı konusunda derinlemesine bir çalışma gerekliliğini ortaya koyuyor.
1944 ÖNCESİNDE DE BÜYÜK DEPREMLER OLMUŞ
Doç. Dr. Serap Taşdemir ‘in ‘1944 Ayvalık depremi ve sosyo-ekonomik sonuçları ‘ adlı makalesinde 1944 depremi öncesi kentte yaşanan büyük sarsıntılar şöyle anlatılıyor;
“Batı Anadolu ve Kuzey Batı fay hattı üzerinde bulunan Ayvalık ilçesi, birinci derece deprem kuşağında yer almasından dolayı,4 farklı zamanlarda yaşadığı depremlerden olumsuz etkilendi. Cumhuriyet dönemi öncesinden itibaren Ayvalık’ta yaşanan depremlere bakılacak olursa: 1865 yılında merkez üssü Midilli olan depremi (aletsel büyüklüğü 9.0) Ayvalık şehri hafif hasar görerek atlattı. Yaklaşık iki yıl sonra, 7 Mart 1867 tarihinde Ayvalık’ta 8 büyüklüğünde ve 11 Nisan 1867 tarihinde ise Midilli ve Ayvalık’ta 7 büyüklüğünde birer deprem kaydedildi.5 29 Temmuz 1880’de Batı Anadolu’da yaşanan büyük depremde İzmir, Menemen, Balıkesir, Bursa, Muğla, Rodos, Bergama ve Denizli ile birlikte etkilenen Ayvalık,6 yine 18 Ocak 1901’de 5.9;7 18 Kasım 1919’da 6.9 büyüklüğünde depremle sarsıldı. O dönemde meydana gelen kayıplar hakkında kesin bilgiler bulunmamasına rağmen, depremin büyüklük değeri dikkate alındığında ilçenin gelişimini sekteye uğrattığı ve hasar oluşturduğu olasıdır. Cumhuriyet döneminde de Ayvalık’ta zaman zaman yer sarsıntıları yaşandı.Örneğin 1924 yılı Aralık ayının son günlerinde gece 20.30’da 20 saniye süren bir deprem ve ardından daha hafif sarsıntılar meydana geldi. Bununla birlikte, can ve mal kaybı olmadı.1944 depremi öncesinde Ayvalık’ta yaşanan diğer bir önemli/büyük deprem 22 Eylül 1939 tarihinde gerçekleşti. Bununla birlikte, 22 Eylül öncesinde de 13,14, 15, 16, 17, 18 ve 19 Eylül 1939 tarihlerinde duyulur derecede sarsıntılar süreksiz bir şekilde hissedilmişti.10 22 Eylül günü saat 02.37’de güneyden gelen ve on saniye süren oldukça kuvvetli bir sarsıntıda, Hulusi Bey’in zeytinyağı fabrikasının bacasının tepesi uçarak yağ deposuna düşüp tahrip etmişti. Sakarya,Vehbibey, Sefa Caddesi, Hayrettinpaşa mahalleleri ve Adaevler yıkılmış; halk sokağa dökülmüştü. Sonrasında on üç sarsıntı ve hafif birçok sarsıntı yaşandı.Herhangi bir hasarın kaydedilmediği bu sarsıntılarda halk evlerine girmekten korkmuş, hava durumunun da uygun olması nedeniyle dışarıda vakit geçirmişti.22 Eylül’de bir hafif diğeri şiddetli, 23 Eylül’de iki oldukça hissedilir derecede birden fazla sarsıntı, 24 Eylül’de iki 6.2 ve 20.45’de kuvvetli, 25 Eylül saat beşten itibaren 26 Eylül’e kadar dokuz kuvvetli artçı sarsıntı ile 27 Eylül’deki üç sarsıntı sonucu insan kaybı olmamakla birlikte, hükümet binası hasara uğradı. Bu deprem Ayvalık’la birlikte Burhaniye kazası Gömeç’te de hissedildi. Ayvalık kazasının Altınova nahiyesinde 10 ev tamamen yıkıldı, 50 evin kısmen yıkık,çatlak ve 4 evin de tavanının çöktüğü görüldü. Başka bir ifade ile nahiyedeki evlerin yüzde 60’ı oturulamaz hale geldi.12 Balıkesir Kızılay merkezince yoksullara ait evlerin yeniden yapılması ve tamiri için bir komisyon kuruldu. Bu işlem için 500 lira Kızılay Ayvalık şubesinden, 1000 lira da Balıkesir merkezden para ayrıldı.13 Gömeç ve Altınova nahiyelerinde evleri hasara uğrayanlara ikiyüzer liradan 400 lira yardım yapıldı. Ve Soma yolu üzerinden 100 çadır gönderildi.”
Alfabetik sırayla kentteki toplanma merkezlerinin adresleri şöyle;
